1. Εισαγωγικά: Για όσους τυχόν δεν ξέρουν: O Τουρκόγιαννος είναι ο βασικός πρωταγωνιστής του αφηγήματος του Κωνσταντίνου Θεοτόκη «Κατάδικος» (1919) και ο Μπαλάφας βασικός πρωταγωνιστής του διηγήματος του Δημοσθένη Βουτυρά «ο Μπαλάφας στον παράδεισο» (1927).
Είναι πράγματι εξαιρετικά ενδιαφέρων ο ετεροχρονισμένος (όπως συχνά συμβαίνει στην λογοτεχνία) «διάλογος», που αναπτύσσεται μεταξύ των δύο ως άνω κεντρικών μορφών των έργων, αλλά και αναπόφευκτα μεταξύ δύο εξαιρετικών νεοελλήνων συγγραφέων, των οποίων η αξία είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που σήμερα αναγνωρίζεται (άλλο συχνό φαινόμενο στην λογοτεχνία, που οφείλεται σε πολλούς και διαφόρους λόγους, σκοπιμότητες και κίνητρα)
Τουρκόγιαννος και Μπαλάφας αποτελούν δύο εντελώς αντίθετους λογοτεχνικούς χαρακτήρες, που το μόνο κοινό στοιχείο που τους συνδέει είναι ότι-λίγο ως πολύ- και οι δύο τους ανήκουν στους λεγόμενους «ταπεινούς και καταφρονεμένους» του κοινωνικού περιθωρίου. Και οι δύο τους είναι φτωχοί, ταπεινής καταγωγής και έχουν ζήσει μια αντικειμενικά βασανισμένη και ταλαιπωρημένη ζωή, ανεξάρτητα από το πώς την έχουν αντιμετωπίσει οι ίδιοι.
2. Ο Τουρκόγιαννος: Πρόκειται για ένα ασυνήθιστο και σπάνιο άνθρωπο, με ξεχωριστή προσωπικότητα.. Πρόκειται για άτομο σχεδόν αναμάρτητο, καθόλου βίαιο, γεμάτο με αγαθή προαίρεση, εξωπραγματική πραότητα, απόλυτη ανιδιοτέλεια, αδιάλειπτη αυταπάρνηση, υπέρμετρη αυτοθυσία, απίστευτη καρτερικότητα και απεριόριστη αγάπη για τον συνάνθρωπο του. Θα τολμούσε να πει κανείς ότι αποτελεί μια ανθρώπινη μικρογραφία του Χριστού.
Η συμπεριφορά του ξεπερνά τα ανθρώπινα όρια και γι αυτό γίνεται για την πλειοψηφία των ανθρώπων ακατανόητη και παρεξηγήσιμη. Η υποχρέωση τήρησης των θρησκευτικών επιταγών τον καθιστά πάντα πρόθυμο να θυσιαστεί, ακόμη και να αναλάβει ευθύνες για ένα έγκλημα με το οποίο είναι εντελώς άσχετος. Ουδέποτε κακολογεί κάποιον, ούτε καν τους εχθρούς του.
Μπορεί να φαίνεται παράδοξο αλλά, παρά την άψογη και ενάρετη διαδρομή του, ο Τουρκόγιαννος δεν είναι απόλυτα βέβαιος αν αξίζει τον παράδεισο. Δεν είναι βέβαιος αν θα συγχωρεθεί για τα κατ’ ουσία ανύπαρκτα αμαρτήματα του.
Την ίδια ώρα όμως ο Τουρκόγιαννος είναι ένας άνθρωπος που ακολουθεί μια παθητική και μοιρολατρική στάση ζωής, που δεν ενδιαφέρεται για κοινωνική συμμετοχή σε κοινωνικούς αγώνες για κοινωνικές κατακτήσεις.
Ο ίδιος διακατέχεται από την πεποίθηση πως πρέπει να μείνει αδρανής και ανεκτικός απέναντι στην κοινωνική αδικία που βλέπει γύρω του. Δεν αναζητεί τα αίτια των κοινωνικών προβλημάτων, τα οποία, κατά τα άλλα, διαπιστώνει καθημερινά γύρω του (γιατί τυφλός δεν είναι) ούτε προσπαθεί για την επίλυση τους.
Ό,τι δεν του αρέσει και δεν μπορεί να εξηγήσει το αποδίδει σε θείο θέλημα και μυστήριο, που θα λυθεί μετά θάνατο. Δεν αντιδρά στην αδικία, ακόμη και όταν αυτή συντελείται σε βάρος του, με την τόσο άδικη καταδίκη του. Αντίθετα φτάνει σε σημείο να την θεωρήσει περίπου δικαιολογημένη.
Ο Τουρκόγιαννος προσβλέπει και περιμένει αποκατάσταση αποκλειστικά και μόνο από την επουράνια και όχι την επίγεια δικαιοσύνη. Γι αυτόν η μόνη πραγματική δικαιοσύνη, που υπάρχει και αξίζει, είναι η θεία, δηλαδή αυτή που θα πρέπει να δικαιώσει την στάση ζωής του. Η ανθρώπινη δικαιοσύνη του είναι αδιάφορη, του φαίνεται ασήμαντη. Ως εκ τούτου όχι μόνο δεν την ψάχνει και δεν την επιζητά, αλλά και την παρεμποδίζει, μη συμπράττοντας στην αποκάλυψη του ενόχου της δολοφονίας και καταδικάζοντας τον ίδιο τον αθώο του εαυτό.
3. Ο Μπαλάφας: Βρίσκεται στον αντίποδα του Τουρκόγιαννου. Είναι ένας συνηθισμένος και κανονικός άνθρωπος. Γεμάτος πικρίες, φιλύποπτος και έτοιμος να κακολογήσει. Δεν διακρίνεται από κανένα από τα προαναφερθέντα υπερβατικά και απόλυτα στοιχεία, που χαρακτηρίζουν τον Τουρκόγιαννο.
Αντίθετα αντιδρά και αντιστέκεται, ακόμη και βίαια, απέναντι σε όσους τον αδικούν, ακόμη και όταν αυτοί αποτελούν όργανα της κρατικής εξουσίας. Ο ίδιος δεν θα δεχόταν ποτέ να αδικηθεί, πόσο μάλλον να θυσιαστεί εθελοντικά, για τα κρίματα και τις ευθύνες άλλων.
Ο Μπαλάφας δεν είναι παθητικός και καρτερικός χαρακτήρας, όπως ο Τουρκόγιαννος. Αντίθετα τον διακρίνει όχι απλώς ενεργητικότητα, αλλά μαχητικότητα και αγωνιστικότητα. Δεν διστάζει ακόμη και με τους άγιους να τα βάλει, πετώντας το παπούτσι του στο κεφάλι τους, προκειμένου να εισχωρήσει, με κάθε τρόπο, έστω και δια της βίας, στον παράδεισο, τον οποίο θεωρεί ότι δικαιούται, παρά τις αμαρτίες του, λόγω των διωγμών και βασάνων, που έχει υποστεί στην ζωή του.
Διακατέχεται από την πεποίθηση πως τα αμαρτήματα (κλεψιές) που διέπραξε για λόγους ανάγκης επιβίωσης, ζώντας σε μια άδικη κοινωνία, πρέπει να του συγχωρεθούν και δεν είναι αρκετά για να του στερήσουν την είσοδο στον παράδεισο. Η πεποίθηση του μοιάζει να ενισχύεται από κάποια παραδοσιακά θρησκευτικά κηρύγματα περί φτωχών και ταλαιπωρημένων, που κουβαλά στη μνήμη του.
Η τόλμη του Μπαλάφα είναι πραγματικά απίστευτη. Δεν υποκύπτει ούτε μπροστά στον Θεό. Όταν ο Θεός θα του απαγορεύσει την παραμονή στον παράδεισο, λόγω προτέρου μη έντιμου βίου, δεν θα διστάσει να αντιμιλήσει, παραπονεθεί και να διαμαρτυρηθεί, χωρίς να μασήσει τα λόγια του:
«Μωρέ, μωρέ… και συ και συ ! Και συ σαν εκείνους εκεί κάτω τους παγαπόντηδες δικάζεις ; »»
Είναι σαφές πως ο Μπαλάφας, όσο ζούσε, σε αντίθεση με τον Τουρκόγιαννο, δεν επιζητούσε εξαρχής την θεία και επουράνια δικαιοσύνη, αλλά λαχταρούσε την επίγεια δικαιοσύνη, αυτήν που θα έκανε καλύτερη την τόσο δύσκολη και άδικη ανθρώπινη ζωή του. Απλώς μετά τον θάνατο του πιστεύει πως το ελάχιστο που δικαιούται είναι αυτό που επιζητά ή μάλλον απαιτεί ως αποζημίωση για την άδικη και στερημένη του ζωή: την δικαιοσύνη, που έψαχνε, αλλά ποτέ δεν βίωσε στην επίγεια ζωή του. Η δικαιοσύνη αυτή ισοδυναμεί με την είσοδο του στον παράδεισο, και επ’ αυτού δεν είναι διατεθειμένος να δεχτεί κουβέντα.
4. Κάποιες σχετικές σκέψεις: Μπορεί η ηθική υπεροχή και ανωτερότητα του Τουρκόγιαννου έναντι του Μπαλάφα να θεωρούνται δεδομένες. Από την άλλη πλευρά όμως αναρωτιέται και προβληματίζεται κανείς για τo χαμηλό -για να μην πούμε ουσιαστικά νεκρό- επίπεδο στο οποίο βρίσκονται η κοινωνική συνείδηση, η κοινωνική του συμμετοχή και υπευθυνότητα του Τουρκόγιαννου.
Ένας κόσμος γεμάτος Τουρκόγιαννους θα ήταν ασφαλώς παραδεισένιος, αλλά θα μπορούσε άραγε να μην ήταν ουτοπικός αλλά ανθρώπινος ;
Πώς θα μπορούσαν να έχουν πραγματοποιηθεί όλοι οι κοινωνικοί αγώνες και όλες οι κοινωνικές διεκδικήσεις, που έχουν γίνει στην ιστορία της ανθρωπότητας αν η πλειοψηφία των ανθρώπων ήταν σαν τον Τουρκόγιαννο ; Είναι δυνατό οι πανανθρώπινες χριστιανικές αξίες να χρησιμοποιούνται ή να καταλήγουν να γίνονται εμπόδια για την βελτίωση της ανθρώπινης ζωής και για την εξάλειψη της αδικίας στον κοινωνικό στίβο ;
Κατά μια άποψη ακόμη και ο ίδιος ο Θεοτόκης, που φωτίζει και εξυψώνει τον ήρωα και τον προσωπικό του κώδικα αξιών του, δεν παραβλέπει τις επιπτώσεις και κυρίως τις ελλείψεις στον κοινωνικό κώδικα του Τουρκόγιαννου. Για τον λόγο αυτό μάλιστα το έργο ονομάζεται «Κατάδικος» χωρίς προσθήκη άρθρου (δηλαδή όχι «Ο Κατάδικος») προκειμένου να καταδείξει πως ο Τουρκόγιαννος είναι στην ανθρώπινη και κοινωνική ζωή του ένας κατάδικος, δέσμιος του δικού του κώδικα.
Ας έλθουμε στη σημερινή εποχή. Το σίγουρο πως κάθε αντιδημοκρατικό καθεστώς και ιδίως το σύγχρονο διεθνές νεοφιλελεύθερο, που εξουσιάζει τον κόσμο, θα προτιμούσε χίλιες φορές Τουρκόγιαννους από Μπαλάφες. Και αυτό δεν οφείλεται βέβαια σε κάποια αναπτυγμένη χριστιανική συνείδηση, αλλά σε μια καθαρά υστερόβουλη και συμφεροντολογική προσέγγιση των πραγμάτων, με σκοπό την απέραντη διαιώνιση της σημερινής κατάστασης, μακριά από ενδεχόμενες αντιδράσεις ή διαμαρτυρίες ή αμφισβητήσεις.
Άλλωστε στην εποχή που ζούμε όλες οι κλαδικές μορφές και παράμετροι επίγειας δικαιοσύνης κάθε λογής (θεσμικής, κοινωνικής, πολιτικοοικονομικής, ηθικής κλπ) πάσχουν σε σημείο που η εν λόγω δικαιοσύνη να είναι δυσεύρετη και μόνο περιστασιακή, αν όχι τελείως ανύπαρκτη. Ένοχοι και αθώοι, θύματα και θύτες, κρίνοντες και κρινόμενοι έχουν γίνει ένα κουβάρι, που δεν μπορεί να ξεμπλέξει.
Συνεπώς οι άγνωστο πόσοι ως προς τον αριθμό «κατασκευαστές πλυντηρίων» δεν μπορούν παρά να συνιστούν σε όλους μας προσφυγή στην θεία δικαιοσύνη.
Θεολ. Μιχαηλίδης
Κάνε εγγραφή στο newsletter στο Carrefour και κέρδισε 200€
πηγή: alfavita.gr
Posted in: 
